Günümüz dünyasında yeni nesil üniversiteler, araştırma yoluyla bilgi üretme, eğitim yoluyla bilgi aktarma, toplumun ve ekonominin ihtiyaçlarına uygun hizmetler sunma gibi işlevler üstlenmişlerdir. Üniversitelerin bu işlevlerden hangisini ön plana alıp yapılandığı ve başarılı olduğu ülkeden ülkeye değişmektedir. Bu bağlamda, dünya üniversitelerinin performans değerlendirmesi, ARWU-Jiao Tong (Çin), WEBOMETRICS (İspanya) ve TIMES (İngiltere), LEIDEN (Hollanda) gibi çeşitli sistemler tarafından yapılmaktadır. Performans sıralamalarında sistemlerin ölçüt farklılıkları olsa da, açık ve güvenilir kaynaklardan elde edilen verilerin kullanılması, bu sistemlerin objektifliğini arttırmaktadır. Sistemlerdeki ölçütlerin farklılığına rağmen, bu sıralamaların ilk onunda, sıralamadaki yerleri değişse de, Harvard, MIT, Yale, Stanford, Cambridge, Oxford, California Berkeley, Chicago, Imperial College ve Princeton üniversiteleri yer alır. Birinci sıranın değişmeyen sabiti Harvard Üniversitesidir. Ayrıca, bu sıralamalarda Amerikan üniversitelerinin dominant olduğu da göze çarpmaktadır. Onu sırasıyla İngiliz, Kanada, Japonya, Singapur, Kore, Çin, İsviçre, Hollanda, İsveç, Almanya ve Fransa üniversiteleri takip eder. Türkiye Üniversitelerinin bu sıralamalardaki yerleri ne yazık ki oldukça aşağılardadır. Times Higher Education’a göre 2010 yılında Dünya Üniversiteleri ilk 200 sıralamasında, Bilkent Üniversitesi 112. Ortadoğu Teknik Üniversitesi 183. sırada yer almıştır. Times Higher Education bu değerlendirmeyi 2004’den beri yürütmektedir. İlk kez, ilk 200’de iki üniversitemiz yer almıştır. Bu bir başarıdır. Kendilerini kutluyorum. Ne var ki, yakalanan bu başarının sürdürülebilir olması daha da önemlidir. Çünkü Malezya Üniversitesi ve Atina Üniversitesi de geçmiş yıllarda ilk 200’e girmiş ancak bu yıl bu sıralamanın dışında kalmışlardır. Aynı sistemin bölgesel değerlendirmesine baktığımızda, Hong Kong, Singapur, Kore, Çin ve Japon üniversitelerinin ilk on sırayı aldığı Asya bölgesinde Bilkent Üniversitesi 15. ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi 25. Sıradadır. ARWU’ ya göre 2010 yılında ilk 200’de hiçbir Türk Üniversitesi yer almamaktadır. İlk 500’de sadece İstanbul Üniversitesi yer almıştır. Asya bölgesi sıralamasında ilk 50’de hiçbir üniversitemiz yok fakat ilk yüzde de sadece İstanbul Üniversitesi yer almaktadır. WEBOMETRIC sistemine göre 2010 yılında ilk 200’de yine hiçbir üniversitemiz yok. İlk 500’de de hiçbir üniversitemiz yok. Ancak, Asya bölgesi sıralamasında ODTÜ 51., Boğaziçi Üniversitesi 62., Bilkent Üniversitesi 69. ve İTÜ 89. sırada yer almıştır. LEIDEN sistemine göre 2010 yılında ilk 200’de hiçbir üniversitemiz bulunmamaktadır. İlk 500’de 332.sırada Bilkent Üniversitesi daha sonraki sıralamalarda da Sabancı Üniversitesi yer almaktadır. Bu sistemin bölgesel sıralamasında Asya bölgesinde ilk 100’de hiçbir üniversitemiz mevcut değildir.

Bu sistemlerin geçmiş yıllara göre Türk Üniversiteleri için performans göstergesi daha da düşük durumdadır. Bu performans düşüklüğünün ardındaki nedenleri sistemlerdeki değerlendirme ölçütlerini dikkate alarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

  1. Üniversitelerimiz süratle özerk ve demokratik yapılanmaya kavuşturulmalı, ideolojik ayrışmaların, çatışmaların ve manipülasyonların kıskacından kurtarılmalıdır. Bu kapsamda, aşırı merkeziyetçi YÖK yasası ve Anayasanın ilgili maddeleri süratle gözden geçirilerek, yeni nesil üniversite (üçüncü kuşak üniversite) vizyonu vakit kaybedilmeden tesis edilmelidir.
  2. Amerika’da yükseköğretime gayrisafi yurtiçi hasıla’dan ayrılan pay %3.1, 19 Avrupa Ülkesinin ortalaması %1.5, OECD ortalaması %1.5 ve ülkemizde ise bu pay 2010 yılı için sadece %0.91’dir. Yükseköğretime ayrılan bütçenin arttırılarak, üniversitelerin araştırma yapabilme yönü ve bunun için gerekli altyapı güçlendirilmelidir.
  3. Üniversitelere yalnızca devlet destekli bütçe değil, özel bütçede oluşturularak, ekonomik güçlenme sağlanmalıdır. Bunun için, varlıklı hayırsever vatandaşların hibe ve/veya yardımları yanı sıra, üniversitelerin endüstri ile bağ kurma ve proje geliştirme işbirliğini teşvik edici düzenlemelere şiddetle ihtiyaç vardır. 
  4. Nitelikli öğretim elemanı yetiştirilmesine önem verilmelidir. Bu bağlamda, zeki ve yetenekli üniversite mezunlarının üniversitelerde istihdamını özendirici koşullar oluşturulmalıdır. Mevcut nitelikli öğretim üyelerinin motivasyonu için, ekonomik koşulların güçlendirilerek, performansa (nitelikli yayın, endüstri projeleri vb.) dayalı ücretlendirme ve ödüllendirme yoluna gidilmelidir. Alanında başarılı yabancı bilim adamlarının üniversitelerimizde istihdamını (dolayısıyla nitelikli yerli ve yabancı öğrenci teminini) teşvik edici cazip düzenlemeler oluşturularak, uluslararalılaşma mutlaka sağlanmalıdır.